Zijn ouders waren niet aan de drank. Ze hadden geen drugs- of gokproblemen. Niemand werd misbruikt. Ja, bij hoge uitzondering vielen er wat klappen, maar die waren ook snel weer vergeten en vergeven. Alsof er niets was gebeurd. Vooral zijn moeder was daar goed in.

Woede-uitbarstingen waren er wel, vaak hing er een gespannen sfeer in huis. Maar net zo vaak was het gemoedelijk, gezellig zelfs. Heel gewóón, eigenlijk. Pizza's in de zomer, bergwandelingen, vakanties aan zee, toewijding, warmte, 'zorgeloze normaalheid'.

Waarom besluit iemand om met zijn ouders te breken? Niet voor even, niet tot de gemoederen bedaard zijn na een conflict over het kerstmenu of een verkeerde opmerking over de nieuwe geliefde/opvoeding van de kleinkinderen/politieke voorkeuren, maar voor altijd - tabee, dank voor de rotjeugd, heb een goed leven.

Voor buitenstaanders is zo'n breuk vaak moeilijk te begrijpen. 'Was het dan echt zó erg?', vragen ze zich af, al dan niet in stilte. Nog zo'n klassieker: 'Het zijn toch je ouders.' In een handig getimede analyse van het fenomeen (rond de kerstdagen) sprak de Volkskrant eind vorig jaar van een 'maatschappelijk taboe', van rouw, schuldgevoel en fantoompijn.

De verteller van Het jubileum heeft het gedaan, tien jaar geleden, schijnbaar zonder wroeging. 'Ik ben sindsdien van telefoonnummer veranderd, van huis, van continent, ik heb een onneembare muur opgetrokken, ik heb een oceaan tussen ons in geplaatst. Het waren de beste tien jaar van mijn leven', verklaart hij op de eerste pagina's.

Andrea Bajani (1975), wereldberoemd in eigen land, kreeg in juli de belangrijkste literaire prijs van Italië voor deze roman: de Premio Strega (zijn tweede). Bij de uitreiking sprak de auteur over het patriarchaat, nog altijd 'het officiële verhaal van deze tijd'. Aan literatoren - ook mannen, juist mannen - de taak om dit verhaal te ontkrachten.

Een nobel streven, al heeft Het jubileum meer weg van een apologie dan van een verhaal over systemisch onrecht. De ik-figuur fileert het huwelijk en het karakter van zijn ouders, detail na detail, levensfase na levensfase, met de vader als dominante bruut, de moeder als gedwee, bijna onzichtbaar aanhangsel.

Ruim honderd pagina's heeft de zoon nodig om de buitenstaander, de lezer, te laten zien dat het echt zo erg was, ook zonder opzichtige misstanden, en ondanks alle goede dagen. Dat een rampzalig gezin vaak, ongetwijfeld vaker dan we denken, van de buitenkant helemaal niet zo rampzalig lijkt.

Het is makkelijk om sceptisch te beginnen aan Het jubileum, zeker na dat triomfantelijke 'Het waren de beste tien jaar van mijn leven'. Volgende pagina: 'Ik heb nooit geschreven over mijn moeder. Ik heb nooit het idee gehad dat zij de moeite waard was om over te praten, en dat heb ik dan ook nooit gedaan.'

De zoon spreekt over zijn radicale besluit consequent in termen van een bevrijding, een verlossing. Tegelijkertijd beseft hij dat hij zijn ouders van hun kind berooft, hen veroordeelt, zoals Bajani schrijft, de rest van hun dagen 'met een fantoomledemaat te leven', zonder dat ze zelf goed begrijpen waarom. Het is niet anders, ziet hij ook.

Het jubileum kan in opzet bijna niet meer verschillen van Bajani's vorige roman, Het boek van de huizen; een vormexperiment, uitwaaierend en onchronologisch, een verhaal aan de hand van iemands woonhuizen.

Hier is de blik nauw, en gekleurd, en juist dat houdt Het jubileum interessant. De ik-figuur kondigt aan dat hij zijn familiegeschiedenis gaat herschrijven, in romanvorm, met bijbehorende vrijheden. (Ook deze Bajani is niet helemaal vrij van metaliteraire fratsen.) Voor wie? Hoevéél vrijheden? Wat zou de rest van de familie ervan denken?

De zoon gaat de dominante versie - zijn vaders versie - van het verleden te lijf door zich, voor het eerst in zijn leven, volledig op zijn moeder te richten; voornaamste slachtoffer van een man die zich volkomen misdeeld voelde door het leven, en zijn gezin daarvoor liet boeten.

Zijn vader was slinks en manipulatief, zo slinks en manipulatief dat het pas na tientallen pagina's ten volle doordringt hoe ver hij ging. En zijn vrouw liet hem begaan, ook als hij haar vriendschappen ontzegde, baantjes afnam, vernederde in gezelschap. Dat deed ze niet uit onmacht of angst, maar uit onverschilligheid - volgens haar zoon.

Voor hem komt alles samen in een herinnering aan een van zijn laatste bezoekjes, toen hij 'bij ze ging lunchen en vervolgens hoopte dat het zo snel mogelijk weer achter de rug zou zijn'. Zijn ouders zouden een weekje weg gaan, een van hun zeldzame vakanties. 'Voordat ze vertrokken poetste mijn moeder nog snel even haar tanden met het water in de wc-pot, zette haar tandenborstel terug op het schap en zei dat ze klaar was.'

Waarom ze dat deed? Vader had aangekondigd de hoofdkraan te gaan afsluiten om lekkage te voorkomen (Italiaanse voorzichtigheid), moeder was vergeten voor die tijd haar tanden te poetsen en dit was voor haar de oplossing: niets zeggen, niets vragen, maar gewoon haar tandenborstel in de wc dopen. Dan werd haar man tenminste niet kwaad.

Langzaam wordt duidelijk dat dáár de grootste pijn zit: bij de andere ouder die wegkeek, die het regime van de bruut schijnbaar gewillig onderging. Dat maakt dit boek, naast een scherp psychologisch portret, vooral ook erg tragisch: de zoon verkondigt steeds weer dat hij zich van een last heeft bevrijd, maar wat hij schrijft schreeuwt het tegendeel.

Fictie

Andrea Bajani

Het jubileum

Uit het Italiaans vertaald door Manon Smits. Van Oorschot; 128 pagina's; € 23,99.

Een literaire roman over het gezinsleven, huiselijk geweld en breken met je ouders. Een zoon reflecteert tien jaar na de breuk met zijn ouders op zijn verleden, waarin hij leed onder subtiel, vernietigend huiselijk geweld. Hij viert dit hartverscheurend jubileum zonder wrok of beschuldigingen. Hij legt de dynamiek en het dwingende systeem van het gezin bloot. Eerlijk en ontwapenend maakt hij de lezer deel van zijn pijnlijke waarheid. Talig en in beeldende stijl geschreven. Voor een brede tot literaire lezersgroep. Andrea Bajani (Rome, 1975) is een bekende Italiaanse schrijver, journalist en poëet. Eerder verschenen van hem in het Nederlands onder meer ‘Wie houdt dan stand?’, ‘De belofte’ en ‘Het boek van de huizen’. ‘Het Jubileum’ is bekroond met de Premio Strega 2025.